๐’๐„๐Œ๐€๐๐€ ๐Ž๐’๐„๐€๐๐”, ๐†๐Ž๐•๐„๐‘๐๐” ๐‡๐€๐’๐€โ€™๐„ ๐Š๐Ž๐๐’๐ˆ๐„ฬ๐๐’๐ˆ๐€ ๐Š๐Ž๐Œ๐”๐๐ˆ๐ƒ๐€๐ƒ๐„ ๐€๐“๐” ๐‡๐€๐ƒ๐Ž๐Œ๐ˆ ๐€๐Œ๐๐ˆ๐„๐๐“๐„

๐’๐„๐Œ๐€๐๐€ ๐Ž๐’๐„๐€๐๐”, ๐†๐Ž๐•๐„๐‘๐๐” ๐‡๐€๐’๐€โ€™๐„ ๐Š๐Ž๐๐’๐ˆ๐„ฬ๐๐’๐ˆ๐€ ๐Š๐Ž๐Œ๐”๐๐ˆ๐ƒ๐€๐ƒ๐„ ๐€๐“๐” ๐‡๐€๐ƒ๐Ž๐Œ๐ˆ ๐€๐Œ๐๐ˆ๐„๐๐“๐„
DILI, 01 Juรฑu 2025
Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmรฃo lansa Semana Oseanu iha loron 1 fulan-Juรฑu iha Tasi Tolu, Dรญli, liu-hosi oragniza limpeza tasi-ibun no tasi-okos no mรณs kompetisaun kastelu rai-henek ne’ebรฉ involve eskola sira hosi kapitรกl.
Iha serimรณnia abertura, Primeiru-Ministru bolu atensaun bรก ema hotu-hotu tenke kuidadu Tasi tanba tasi sai hanesan mรณs identidade ida.
โ€œ๐ˆ๐ค๐ฎ๐ฌ-๐ข๐ค๐ฎ๐ฌ ๐ง๐žโ€™๐ž ๐ข๐ก๐š ๐ฆ๐ฎ๐ง๐๐ฎ ๐ญ๐จ๐ฆ๐š๐ค ๐ญ๐š๐ฎ ๐š๐ญ๐ž๐ง๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐›๐จโ€™๐จ๐ญ ๐ญ๐ž๐›๐ญ๐ž๐›๐ž๐ฌ ๐›๐šฬ ๐ญ๐š๐ฌ๐ข. ๐’๐ž๐ฆ๐š๐ง๐š ๐ญ๐จ๐ฆ๐š๐ค ๐ฆ๐ฎ๐ง๐๐ฎ ๐ฌ๐ž๐ข ๐›๐จ๐ฅ๐ฎ ๐š๐ญ๐ž๐ง๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐›๐šฬ ๐ฉ๐จ๐ฉ๐ฎ๐ฅ๐š๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐ญ๐จ๐ฆ๐š๐ค, ๐›๐จโ€™๐จ๐ญ ๐ค๐š ๐ค๐ขโ€™๐ข๐ค, ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐Ÿ๐จ๐ก๐จ ๐ค๐š ๐ญ๐š๐ฌ๐ข-๐ข๐›๐ฎ๐ง, ๐ค๐š๐ญ๐š๐ค, ๐›๐š๐ข๐ง๐ก๐ข๐ซ๐š ๐ข๐ญ๐š ๐ฅ๐š ๐ค๐ฎ๐ข๐๐š๐๐ฎ ๐ข๐ญ๐š-๐ง๐ข๐š ๐ญ๐š๐ฌ๐ข ๐ฆ๐š๐ค๐š ๐›๐ž๐ข-๐จ๐š๐ง ๐ฌ๐ข๐ซ๐š ๐ฌ๐ž๐ข ๐ฆ๐จ๐ซ๐ข๐ฌ ๐ก๐จ ๐ฉ๐ซ๐จ๐›๐ฅ๐ž๐ฆ๐š ๐›๐จ๐จ๐ญ. ๐ˆ๐ญ๐š ๐ญ๐ž๐ง๐ค๐ž ๐ค๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐ž๐ง๐ฌ๐ข๐š๐ฅ๐ข๐ณ๐š-๐š๐ง ๐š๐ญ๐ฎ ๐ค๐ฎ๐ข๐๐š๐๐ฎ ๐ข๐ญ๐š-๐ง๐ข๐š ๐ญ๐š๐ฌ๐ข ๐ง๐จ ๐Ÿ๐จ๐ก๐จ ๐ฌ๐ข๐ซ๐š,โ€ PM Xanana bolu atensaun.
Hanesan oras-neโ€™e daudaun akontesimentu boโ€™ot iha Estadus Unidus Amรฉrika, ahi han-rai, bee saโ€™e nakonu tanba rai udan, neโ€™e tanba mudansa klimรกtika kauza hosi ema nia asaun sira.
Importante tebtebes atu hamoris iha Timoroan sira-nia hanoin katak, tenke kuidadu tasi Timor neโ€™ebรฉ riku tebtebes ho espรฉsie ikan rihun bรก rihun.
Programa ida hosi IX Governu Konstritusionรกl hakarak atu dudu ekonomia hodi motiva joven sira bele aprtisipa ativu iha dezenvolvimentu rai-neโ€™e nian liu-hosi dezenvolve riku-soโ€™in sira Timor nian neโ€™e.
Programa ne’ebรฉ daudaun ne’e implementa mak Ekonomia Azul atu harii Sentru Edukasaun Mariรฑu no Parke Nasionรกl Mariรฑu iha Ataรบro, nuneโ€™e labarik no joven sira bele bรก apreende.
โ€œ๐€๐›๐š๐ง ๐ก๐š๐ก๐ฎฬ ๐ก๐š๐ฅ๐šโ€™๐จ ๐ค๐š๐ฆ๐ฉ๐š๐งฬƒ๐š ๐ฌ๐ž๐ง๐ฌ๐ข๐›๐ข๐ฅ๐ข๐ณ๐š๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐ค๐จ๐ง๐š-๐›๐šฬ ๐ž๐ค๐จ๐ง๐จ๐ฆ๐ข๐š ๐š๐ณ๐ฎฬ๐ฅ ๐ก๐š๐ก๐ฎฬ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐Ÿ๐จ๐ก๐จ ๐›๐šฬ ๐ญ๐š๐ฌ๐ข ๐ง๐žโ€™๐ž๐›๐žฬ ๐ฌ๐ž๐ข ๐ก๐š๐ฅ๐šโ€™๐จ ๐ข๐ก๐š ๐’๐ž๐ฅ๐จ๐ข ๐€๐ข๐ฅ๐ž๐ฎ. ๐€๐ญ๐ฎ ๐ฌ๐ž๐ง๐ฌ๐ข๐›๐ข๐ฅ๐ข๐ณ๐š ๐ค๐š๐ญ๐š๐ค, ๐ฉ๐ฅ๐šฬ๐ฌ๐ญ๐ข๐ค๐ฎ ๐ง๐จ ๐ฅ๐š๐ญ๐š ๐ค๐š๐ฅ๐žฬ๐ง ๐š๐š๐ญ ๐ฌ๐ข๐ซ๐š ๐ง๐žโ€™๐ž๐›๐žฬ ๐ฆ๐จ๐ญ๐š ๐ฅ๐จ๐ซ๐ข ๐ญ๐š๐ฆ๐š ๐ฅ๐ข๐ฎ ๐›๐šฬ ๐ญ๐š๐ฌ๐ข ๐ก๐จ๐๐ข ๐ž๐ฌ๐ญ๐ซ๐š๐ ๐š ๐›๐ข๐จ๐๐ข๐ฏ๐ž๐ซ๐ฌ๐ข๐๐š๐๐ž ๐ง๐žโ€™๐ž ๐ฆ๐š๐ข ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐Ÿ๐จ๐ก๐จ. ๐ˆ๐๐š-๐ง๐žโ€™๐ž ๐ญ๐š๐ง๐›๐š ๐ค๐จ๐ง๐ญ๐ซ๐ข๐›๐ฎ๐ข๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐ฉ๐จ๐ฉ๐ฎ๐ฅ๐š๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐ข๐ก๐š ๐Ÿ๐จ๐ก๐จ ๐ง๐žโ€™๐ž๐›๐žฬ ๐ฌ๐จโ€™๐ž ๐š๐ซ๐›๐ข๐ซ๐ฎ, ๐ฅ๐šโ€™๐จฬ๐ฌ ๐๐žโ€™๐ข๐ญ ๐ฌ๐ข๐ซ๐š ๐ก๐ž๐ฅ๐š ๐ข๐ก๐š ๐ญ๐š๐ฌ๐ข-๐ข๐›๐ฎ๐ง ๐ฆ๐š๐ค ๐ฌ๐จโ€™๐ž ๐š๐ซ๐›๐ข๐ซ๐ฎ. ๐ƒ๐ฎ๐ซ๐š๐ง๐ญ๐ž ๐ฌ๐ž๐ฆ๐š๐ง๐š ๐ข๐๐š-๐ง๐žโ€™๐ž ๐ข๐ญ๐š ๐ก๐š๐ค๐š๐ซ๐š๐ค ๐š๐ญ๐ฎ ๐ž๐๐ฎ๐ค๐š-๐ฆ๐š๐ฅ๐ฎ, ๐ž๐๐ฎ๐ค๐š ๐ž๐ฌ๐ญ๐ฎ๐๐š๐ง๐ญ๐ž ๐ฌ๐ข๐ซ๐š, ๐ฃ๐จ๐ฏ๐ž๐ง ๐ฌ๐ข๐ซ๐š ๐ง๐จ ๐ž๐ฆ๐š ๐ญ๐จ๐ฆ๐š๐ค ๐š๐ญ๐ฎ ๐ฅ๐š๐›๐ž๐ฅ๐ž ๐ฌ๐จโ€™๐ž ๐Ÿ๐จ๐ž๐ซ ๐š๐ซ๐›๐ข๐ซ๐ฎ,โ€ Xefe Governu hateten.
Semana ida-neโ€™e tomak, iha munisรญpiu hotu-hotu sei foti problema boโ€™ot ida-neโ€™e nuneโ€™e hotu-hotu bele kompriende katak bainhira ema la kuidadu ambiente maka ambiente sei estraga fali ema.
Programa atividade semana ida neโ€™ebรฉ Governu halaโ€™o hosi loron 01 toโ€™o loron 08 fulan Juรฑu iha kapitรกl Dรญli no munisรญpiu lima โ€“ Aileu, Ainaro, Lautem, Manufahi no RAEOA ho vizita espesiรกl loron ida hosi Primeiru-Ministru no membru Governu bรก Illa Ataรบro.
Tema hodi selebra Loron Mundiรกl Oseanu 2025 maka โ€˜Furak Tebes! Tane aas buat neโ€™ebรฉ tane itaโ€™ tema globรกl neโ€™ebรฉ fรณ-hanoin katak, nasaun hotu-hotu halo parte iha buat ida ne’ebรฉ boot liu no apelu ida bรก Governu hotu-hotu atu labele haluha Maravilla tasi nian.
Iha loron 2 fulan Juรฑu, Primeiru-Ministru sei dezloka bรก munisรญpiu Aileu hodi ofisialmente lansa serimรณnia ida simboliza kompromissu Governu nian bรก protesaun ambientรกl no dezenvolvimentu sustentรกvel.
Vizita bรก Aileu atu fรณ hanoin mรณs ba ema hotu katak Haโ€™u-nia Tasi! Haโ€™u-nia Timor! hahรบ iha foho sira no tun ba tasi no hosi tasi bรก foho sira.
Iha loron 3 Juรฑu, Primeiru-Ministru sei halo lansamentu bรก Galeria Arte iha Ar Livre no Murรกl Oseanu iha Palรกsiu Governu nia oin.
Iha semana tomak, Projetu Arte Oseanu iha eskola ne’ebรฉ lidera hosi Ministรฉriu Edukasaun sei hala’o iha nasaun tomak.
Aprezentasaun kulturรกl, karavana ho rรณ no dansa tradisionรกl ne’ebรฉ selebra patrimรณniu tasi nian sei hala’o iha munisรญpiu Ainaro, Baucau, Manufahi, Lautรฉm, RAEOA no iha Illa Ataรบro.
Joven Kampeaun bรก Ekonomia Azรบl, Gabinete Fronteiras Terrestres no Marรญtimas sei halaโ€™o mรณs Workshop Poluisaun Plรกstiku Mariรฑu iha Ainaro, Manatuto, Lautem no RAEOA.
Iha loron 5 fulan-Juรฑu, Illa Ataรบro sei realiza atividade prinsipรกl oioin hodi marka Loron Mundiรกl Oseanu 2025, inklui introdusaun ba espรฉsie ikan foun sira ne’ebรฉ deskobre iha Baรญa Berau, iha ponta sรบl illa Ataรบro.
Tradisionรกl โ€œ๐“๐š๐ซ๐š ๐๐š๐ง๐๐ฎโ€ mรณs sei deklara iha aldeia Makili no Biqueli hodi promove jestaun peskas neโ€™ebรฉ sustentรกvel.
Atividade sira seluk inklui restaurasaun ekosistema ai-parapa iha Uaro-Ana hodi hametin reziliรฉnsia tasi-ibun no biodiversidade, lansamentu inisiativa Eskola Verde iha Uaro-Ana hodi promove edukasaun ambientรกl iha foin-saโ€™e sira-nia leet, dezenvolvimentu Suco Verde iha Biqueli, integrasaun infraestrutura amigรกvel ba ambiente no prรกtika sustentรกvel, Formasaun ba Brigada Ambientรกl iha Suco Beloi atu envolve komunidade sira iha monitorizasaun no protesaun ambientรกl no lansamentu sistema desalinizasaun tasi-been iha Akrema no Fatuโ€™u hodi hadiโ€™a asesu bรก bee-moos iha illa neโ€™e.
Atividade sira neโ€™e hotu subliรฑa kompromisu Illa Ataรบro nian atu sai modelu ba konservasaun tasi no turizmu sustentรกvel ba Timor-Leste.
Iha loron 7 fulan-Juรฑu, desfile tasi (ocean parade) neโ€™ebรฉ lidera hosi governu sei halaโ€™o iha Dรญli, hodi hasaโ€™e konxiรฉnsia kona-bรก konservasaun tasi no hodi promove uzu sustentรกvel rekursu tasi.
Iha kalan, Tasi Fest, eventu ida neโ€™ebรฉ lidera hosi seitรณr privadu sei halaโ€™o iha Dรญli hodi selebra Timor-Leste nia ligasaun kleโ€™an ba tasi enkuantu promove turizmu mariรฑu sustentรกvel, ekonomia azรบl no indรบstria kreativu lokรกl sira.
Semana Mundiรกl Oseanu 2025 sei konklui ho Feira Turizmu Mariรฑu Ekonomia Azรบl iha loron 8 Juรฑu iha Sentru Konvensaun Dรญli, neโ€™ebรฉ hatudu divertimentu no barraka sira hosi parte interesada no emprezรกriu lokรกl neโ€™ebรฉ envolve iha setรณr turizmu mariรฑu iha Timor-Leste.
Atividade sira neโ€™e hotu nakloke bรก pรบbliku no dezeรฑa atu involve eskola sira, foin-saโ€™e, autoridade lokรกl, sosiedade sivรญl, parseiru dezenvolvimentu, seitรณr privadu no pรบbliku en-jerรกl.
Governu Timor-Leste konvida sidadaun no rezidente hotu-hotu atu partisipa ativamente iha Semana Mundiรกl Oseanu 2025 hodi hasaโ€™e konxiรฉnsia, halo asaun koletiva no selebra ekosistema no biodiversidade tasi neโ€™ebรฉ รบniku iha nasaun neโ€™e.
LINK facebook (Mรฉdia-GPM)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: