DILI,03/06/2025
Vice-Primeiro Ministro, Ministro Cordenador dos Assuntos Sociais, Ministro do Desenvolvimento Rural e Habitação Comunitaria, Eng. Mariano ASSANAMI Sabino, hamutuk ho funsionariu sira halo limpeza jeral hodi komemora loron mundial Oseanu.
Loron Mundial Oseanu kada tinan sempre selebra iha loron 8 fulan-Jañu, iha tinan 1992 Nasaun Canada hato’o ninia proposta dahuluk iha Simeira rai nian (Earth Summit) iha Rio de Janeiro, Brazil. Proposta refere Nasoins Unidas aprova iha tinan 2008 nia rohan, maibe dezde 2003, The Ocean Project kada tinan sempre koordena hodi halibur partsipante sira hodi komemora loron ne’e.
Iha serimónia abertura, Primeiru-Ministru bolu atensaun bá ema hotu-hotu tenke kuidadu Tasi tanba tasi sai hanesan mós identidade ida.
Programa atividade semana ida ne’ebé Governu hala’o hosi loron 01 to’o loron 08 fulan Juñu iha kapitál Díli no munisípiu lima – Aileu, Ainaro, Lautem, Manufahi no RAEOA ho vizita espesiál loron ida hosi Primeiru-Ministru no membru Governu bá Illa Ataúro.
Tema hodi selebra Loron Mundiál Oseanu 2025 maka ‘Furak Tebes! Tane aas buat ne’ebé tane ita’ tema globál ne’ebé fó-hanoin katak, nasaun hotu-hotu halo parte iha buat ida ne’ebé boot liu no apelu ida bá Governu hotu-hotu atu labele haluha Maravilla tasi nian.
Iha loron 2 fulan Juñu, Primeiru-Ministru sei dezloka bá munisípiu Aileu hodi ofisialmente lansa serimónia ida simboliza kompromissu Governu nian bá protesaun ambientál no dezenvolvimentu sustentável.
Vizita bá Aileu atu fó hanoin mós ba ema hotu katak Ha’u-nia Tasi! Ha’u-nia Timor! hahú iha foho sira no tun ba tasi no hosi tasi bá foho sira.
Iha loron 3 Juñu, Primeiru-Ministru sei halo lansamentu bá Galeria Arte iha Ar Livre no Murál Oseanu iha Palásiu Governu nia oin.
Iha semana tomak, Projetu Arte Oseanu iha eskola ne’ebé lidera hosi Ministériu Edukasaun sei hala’o iha nasaun tomak.
Aprezentasaun kulturál, karavana ho ró no dansa tradisionál ne’ebé selebra patrimóniu tasi nian sei hala’o iha munisípiu Ainaro, Baucau, Manufahi, Lautém, RAEOA no iha Illa Ataúro.
Joven Kampeaun bá Ekonomia Azúl, Gabinete Fronteiras Terrestres no Marítimas sei hala’o mós Workshop Poluisaun Plástiku Mariñu iha Ainaro, Manatuto, Lautem no RAEOA.
Iha loron 5 fulan-Juñu, Illa Ataúro sei realiza atividade prinsipál oioin hodi marka Loron Mundiál Oseanu 2025, inklui introdusaun ba espésie ikan foun sira ne’ebé deskobre iha Baía Berau, iha ponta súl illa Ataúro.
Tradisionál “𝐓𝐚𝐫𝐚 𝐁𝐚𝐧𝐝𝐮” mós sei deklara iha aldeia Makili no Biqueli hodi promove jestaun peskas ne’ebé sustentável.
Atividade sira seluk inklui restaurasaun ekosistema ai-parapa iha Uaro-Ana hodi hametin reziliénsia tasi-ibun no biodiversidade, lansamentu inisiativa Eskola Verde iha Uaro-Ana hodi promove edukasaun ambientál iha foin-sa’e sira-nia leet, dezenvolvimentu Suco Verde iha Biqueli, integrasaun infraestrutura amigável ba ambiente no prátika sustentável, Formasaun ba Brigada Ambientál iha Suco Beloi atu envolve komunidade sira iha monitorizasaun no protesaun ambientál no lansamentu sistema desalinizasaun tasi-been iha Akrema no Fatu’u hodi hadi’a asesu bá bee-moos iha illa ne’e.
Atividade sira ne’e hotu subliña kompromisu Illa Ataúro nian atu sai modelu ba konservasaun tasi no turizmu sustentável ba Timor-Leste.
Iha loron 7 fulan-Juñu, desfile tasi (ocean parade) ne’ebé lidera hosi governu sei hala’o iha Díli, hodi hasa’e konxiénsia kona-bá konservasaun tasi no hodi promove uzu sustentável rekursu tasi.
Iha kalan, Tasi Fest, eventu ida ne’ebé lidera hosi seitór privadu sei hala’o iha Díli hodi selebra Timor-Leste nia ligasaun kle’an ba tasi enkuantu promove turizmu mariñu sustentável, ekonomia azúl no indústria kreativu lokál sira.
Semana Mundiál Oseanu 2025 sei konklui ho Feira Turizmu Mariñu Ekonomia Azúl iha loron 8 Juñu iha Sentru Konvensaun Díli, ne’ebé hatudu divertimentu no barraka sira hosi parte interesada no emprezáriu lokál ne’ebé envolve iha setór turizmu mariñu iha Timor-Leste.
Atividade sira ne’e hotu nakloke bá públiku no dezeña atu involve eskola sira, foin-sa’e, autoridade lokál, sosiedade sivíl, parseiru dezenvolvimentu, seitór privadu no públiku en-jerál.
Governu Timor-Leste konvida sidadaun no rezidente hotu-hotu atu partisipa ativamente iha Semana Mundiál Oseanu 2025 hodi hasa’e konxiénsia, halo asaun koletiva no selebra ekosistema no biodiversidade tasi ne’ebé úniku iha nasaun ne’e.
Link facebook (GVPM)