DILI, 10 Juรฑu 2025
Tuir notifikasaun formรกl hosi empreza Santos kona-ba hapara produsaun iha kampu Bayu Undan, Governu Konstitusionรกl IX reafirma katak tranzisaun ida-neโe planeia tiha ona no implementa ona medida estratรฉjika sira hodi garante dezenvolvimentu kontรญnuu hosi setรณr enerjรฉtiku nasionรกl no valorizasaun rekursus naturais hodi benefisia populasaun tomak.
Iha nia Programa, Governu define setรณr petrรณleu no rekursus minerais hanesan โpilรกr ida hosi dezenvolvimentu ekonรณmiku futuru Timor-Leste nianโ, ho misaun atu garante katak โrikusoin hosi rekursus naturais sei uza hodi harii Nasaun no fรณ progresu no moris-diโak ba povu timoroan tomakโ.
Iha sentidu ida-neโe, hapara produsaun iha Bayu Undan laโรณs rohan ona ba ida-neโe, maibรฉ inรญsiu hosi faze foun ida, neโebรฉ hetan apoiu hosi planu ida hodi konverte no valoriza infraestrutura sira neโebรฉ iha ona, hamutuk ho dezenvolvimentu hosi solusaun estratรฉjika sira seluk, hanesan esplorasaun hosi kampu Chuditch no Greater Sunrise, prospesaun minerรกl iha รกrea foun sira iha territรณriu neโe no implementasaun integrada Projetu Tasi Mane nian.
Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmรฃo, subliรฑa iha ninia tomada-de-pose hanesan prioridade maka, reestruturasaun ba Diresaun TIMOR GAP no ANPM, ho objetivu atu โgarante efisiรฉnsia boot-liu iha setรณr petrolรญferu, neโebรฉ krusiรกl ba dezenvolvimentu nasaun nianโ.
Semana balun liutiha, governu aprova orgรกnika foun Ministรฉriu Petrรณleu no Rekursus Minerais nian no hahรบ reforma kleโan ida ba setรณr neโe, inklui reestruturasaun TIMOR GAP no Institutu Petrรณleu no Jeolojia, kriasaun empreza pรบblika Murak Rai Timor, E.P., neโebรฉ dedika ba setรณr mineiru, no separasaun funsaun ANPM nian sai entidade rua neโebรฉ ketak. Lider foun sira simu pose iha fulan-setembru 2023.
Iha aprezentasaun Programa Governu nian ba Parlamentu Nasionรกl, Xefe Governu afirma katak โdezenvolvimentu Kosta Sรบl sei sai hanesan sentru atividade iha setรณr petrรณleu no gรกs naturรกlโ no katak โTimor-Leste tomak sei hetan benefรญsiu hosi projetu ida-neโe, laโรณs deโit tanba aumentu Produtu Internu Brutu, maibรฉ mรณs tanba dinรกmika ekonรณmika neโebรฉ fรณ hosi produtividade hosi fatรณr ekonรณmiku oioinโ.
Tanba neโe Governu planeia no estrutura ona rekonversaun kampu Bayu Undan ba projetu Kaptura no Armazenamentu Karbonu (CCS). Inisiativa inovadora ida-neโe sei transforma Bayu Undan sai sentru rejionรกl armazenamentu karbonu subterrรกneu, ho kapasidade kalkuladu toโo tonelada millaun 10 kada tinan, neโebรฉ nuโudar oportunidade estratรฉjika ida hodi hanaruk vida util infraestrutura nian, dada investimentu internasionรกl no hamosu reseita dolar millaun rihun-ba-rihun ba Estadu iha futuru.
Iha tempu hanesan, Governu, liuhosi Ministรฉriu Petrรณleu no Rekursus Minerais no Timor Gap, planeia atu esplora rezerva gรกs neโebรฉ iha kampu Bayu Undan, neโebรฉ bele utiliza tuir kontratu seluk, hanesan kampu Chuditch no seluk tan, ho objetivu atu dada kadoras gรกs nian mai Timor-Leste.
Estratรฉjia ida-ne’e garante katak potensiรกl enerjรฉtiku kampu nian kontinua hetan valorizasaun, maski hafoin nia faze produsaun prinsipรกl remata.
Projetu sira-neโe halo parte iha vizaun estratรฉjika ba tranzisaun enerjรฉtika no dezenvolvimentu sustentรกvel neโebรฉ promove husi Governu Konstitusionรกl IX, ho foku ba industrializasaun, kriasaun empregu no diversifikasaun ba fonte kreximentu ekonรณmiku.
Rekonversaun Bayu Undan, hamutuk ho Projetu Tasi Mane, dezenvolvimentu Greater Sunrise, konstrusaun gazodutu foun no foku ba indรบstria downstream, reflete polรญtika enerjรฉtika moderna neโebรฉ aliรฑa ho dezafiu sira iha futuru.
Hanesan parte hosi dezenvolvimentu hosi kampu Greater Sunrise, Governu kontinua negosiasaun sira ho parseiru internasionรกl sira ho objetivu hodi permite konstrusaun hosi gazodutu ida hodi transporta gรกs ne’e mai Timor-Leste, iha รกmbitu hosi Tratadu kona-ba Fronteiras Marรญtimas ne’ebรฉ asina ona ho Austrรกlia.
Iha deklarasaun konjunta ne’ebรฉ fรณ-sai iha loron 21 fulan-dezembru tinan 2024, governu sira Timor-Leste no Austrรกlia nian reafirma sira-nia kompromisu ba dezenvolvimentu hamutuk kampu Greater Sunrise, hodi subliรฑa importรกnsia estratรฉjiku hosi projetu ida-ne’e ba kreximentu ekonรณmiku Timor-Leste nian.
Nasaun rua neโe hatoโo sira-nia vontade atu kontinua kolabora ho forma konstrutiva hodi garante katak benefรญsiu husi inisiativa ida-neโe fรณ benefรญsiu ba povu timoroan no kontribui ba konsolidasaun soberania enerjรฉtika nasaun nian.
Projetu Tasi Mane nuโudar inisiativas estruturantes ida hosi polรญtika enerjรฉtika no industriรกl Governu nian, neโebรฉ dezeรฑa atu transforma kosta sรบl Timor-Leste nian sai korredรณr dezenvolvimentu integradu ida iha setรณr petrรณleu no gรกs naturรกl.
Projetu neโe inklui konstrusaun baze lojรญstika ida iha Suai, refinaria ida no kompleksu petrokรญmika ida iha Natarbora, no mรณs fรกbrika ida ba Gรกs Naturรกl Likefeitu (GNL) no infraestruturas apoiu nian.
Objetivu sentrรกl mak atu kria kadeia valรณr nasionรกl ida iha setรณr enerjรฉtiku, neโebรฉ sei maximiza benefรญsiu ekonรณmiku sira hosi esplorasaun rekursus naturais, hamosu empregu diretu no indiretu, impulsiona kreximentu ekonomia lokรกl sira no hametin soberania enerjรฉtika no industriรกl nasaun nian.
Liuhusi implementasaun projetu ida-neโe, Governu iha mรณs intensaun atu atrai investimentu privadu, dezenvolve infraestrutura komplementรกr no promove industrializasaun no koezaun territoriรกl.
Ho medida hirak-neโe, Governu reafirma ninia kompromisu ba jestaun rikusoin nasaun nian neโebรฉ responsavel no transformativu, atu nuneโe bele garante katak riku-soin petrolรญferu nasaun nian kontribui nafatin ba dezenvolvimentu no moris-diโak jerasaun prezente no aban-bainrua nian.
REMATA
VERSรO TT NO ENG VISITA WEBSITE PORTAL DO GOVERN
LINK FACEBOOK PCM
https://timor-leste.gov.tl/?p=43780&n=1&lang=pt