๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐, ๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐โ๐ ๐๐๐๐๐๐ฬ๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐
DILI, 01 Juรฑu 2025
Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmรฃo lansa Semana Oseanu iha loron 1 fulan-Juรฑu iha Tasi Tolu, Dรญli, liu-hosi oragniza limpeza tasi-ibun no tasi-okos no mรณs kompetisaun kastelu rai-henek ne’ebรฉ involve eskola sira hosi kapitรกl.
Iha serimรณnia abertura, Primeiru-Ministru bolu atensaun bรก ema hotu-hotu tenke kuidadu Tasi tanba tasi sai hanesan mรณs identidade ida.
โ๐๐ค๐ฎ๐ฌ-๐ข๐ค๐ฎ๐ฌ ๐ง๐โ๐ ๐ข๐ก๐ ๐ฆ๐ฎ๐ง๐๐ฎ ๐ญ๐จ๐ฆ๐๐ค ๐ญ๐๐ฎ ๐๐ญ๐๐ง๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐๐จโ๐จ๐ญ ๐ญ๐๐๐ญ๐๐๐๐ฌ ๐๐ฬ ๐ญ๐๐ฌ๐ข. ๐๐๐ฆ๐๐ง๐ ๐ญ๐จ๐ฆ๐๐ค ๐ฆ๐ฎ๐ง๐๐ฎ ๐ฌ๐๐ข ๐๐จ๐ฅ๐ฎ ๐๐ญ๐๐ง๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐๐ฬ ๐ฉ๐จ๐ฉ๐ฎ๐ฅ๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ญ๐จ๐ฆ๐๐ค, ๐๐จโ๐จ๐ญ ๐ค๐ ๐ค๐ขโ๐ข๐ค, ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐จ๐ก๐จ ๐ค๐ ๐ญ๐๐ฌ๐ข-๐ข๐๐ฎ๐ง, ๐ค๐๐ญ๐๐ค, ๐๐๐ข๐ง๐ก๐ข๐ซ๐ ๐ข๐ญ๐ ๐ฅ๐ ๐ค๐ฎ๐ข๐๐๐๐ฎ ๐ข๐ญ๐-๐ง๐ข๐ ๐ญ๐๐ฌ๐ข ๐ฆ๐๐ค๐ ๐๐๐ข-๐จ๐๐ง ๐ฌ๐ข๐ซ๐ ๐ฌ๐๐ข ๐ฆ๐จ๐ซ๐ข๐ฌ ๐ก๐จ ๐ฉ๐ซ๐จ๐๐ฅ๐๐ฆ๐ ๐๐จ๐จ๐ญ. ๐๐ญ๐ ๐ญ๐๐ง๐ค๐ ๐ค๐จ๐ง๐ฌ๐ข๐๐ง๐ฌ๐ข๐๐ฅ๐ข๐ณ๐-๐๐ง ๐๐ญ๐ฎ ๐ค๐ฎ๐ข๐๐๐๐ฎ ๐ข๐ญ๐-๐ง๐ข๐ ๐ญ๐๐ฌ๐ข ๐ง๐จ ๐๐จ๐ก๐จ ๐ฌ๐ข๐ซ๐,โ PM Xanana bolu atensaun.
Hanesan oras-neโe daudaun akontesimentu boโot iha Estadus Unidus Amรฉrika, ahi han-rai, bee saโe nakonu tanba rai udan, neโe tanba mudansa klimรกtika kauza hosi ema nia asaun sira.
Importante tebtebes atu hamoris iha Timoroan sira-nia hanoin katak, tenke kuidadu tasi Timor neโebรฉ riku tebtebes ho espรฉsie ikan rihun bรก rihun.
Programa ida hosi IX Governu Konstritusionรกl hakarak atu dudu ekonomia hodi motiva joven sira bele aprtisipa ativu iha dezenvolvimentu rai-neโe nian liu-hosi dezenvolve riku-soโin sira Timor nian neโe.
Programa ne’ebรฉ daudaun ne’e implementa mak Ekonomia Azul atu harii Sentru Edukasaun Mariรฑu no Parke Nasionรกl Mariรฑu iha Ataรบro, nuneโe labarik no joven sira bele bรก apreende.
โ๐๐๐๐ง ๐ก๐๐ก๐ฎฬ ๐ก๐๐ฅ๐โ๐จ ๐ค๐๐ฆ๐ฉ๐๐งฬ๐ ๐ฌ๐๐ง๐ฌ๐ข๐๐ข๐ฅ๐ข๐ณ๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ค๐จ๐ง๐-๐๐ฬ ๐๐ค๐จ๐ง๐จ๐ฆ๐ข๐ ๐๐ณ๐ฎฬ๐ฅ ๐ก๐๐ก๐ฎฬ ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐จ๐ก๐จ ๐๐ฬ ๐ญ๐๐ฌ๐ข ๐ง๐โ๐๐๐ฬ ๐ฌ๐๐ข ๐ก๐๐ฅ๐โ๐จ ๐ข๐ก๐ ๐๐๐ฅ๐จ๐ข ๐๐ข๐ฅ๐๐ฎ. ๐๐ญ๐ฎ ๐ฌ๐๐ง๐ฌ๐ข๐๐ข๐ฅ๐ข๐ณ๐ ๐ค๐๐ญ๐๐ค, ๐ฉ๐ฅ๐ฬ๐ฌ๐ญ๐ข๐ค๐ฎ ๐ง๐จ ๐ฅ๐๐ญ๐ ๐ค๐๐ฅ๐ฬ๐ง ๐๐๐ญ ๐ฌ๐ข๐ซ๐ ๐ง๐โ๐๐๐ฬ ๐ฆ๐จ๐ญ๐ ๐ฅ๐จ๐ซ๐ข ๐ญ๐๐ฆ๐ ๐ฅ๐ข๐ฎ ๐๐ฬ ๐ญ๐๐ฌ๐ข ๐ก๐จ๐๐ข ๐๐ฌ๐ญ๐ซ๐๐ ๐ ๐๐ข๐จ๐๐ข๐ฏ๐๐ซ๐ฌ๐ข๐๐๐๐ ๐ง๐โ๐ ๐ฆ๐๐ข ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐๐จ๐ก๐จ. ๐๐๐-๐ง๐โ๐ ๐ญ๐๐ง๐๐ ๐ค๐จ๐ง๐ญ๐ซ๐ข๐๐ฎ๐ข๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ก๐จ๐ฌ๐ข ๐ฉ๐จ๐ฉ๐ฎ๐ฅ๐๐ฌ๐๐ฎ๐ง ๐ข๐ก๐ ๐๐จ๐ก๐จ ๐ง๐โ๐๐๐ฬ ๐ฌ๐จโ๐ ๐๐ซ๐๐ข๐ซ๐ฎ, ๐ฅ๐โ๐จฬ๐ฌ ๐๐โ๐ข๐ญ ๐ฌ๐ข๐ซ๐ ๐ก๐๐ฅ๐ ๐ข๐ก๐ ๐ญ๐๐ฌ๐ข-๐ข๐๐ฎ๐ง ๐ฆ๐๐ค ๐ฌ๐จโ๐ ๐๐ซ๐๐ข๐ซ๐ฎ. ๐๐ฎ๐ซ๐๐ง๐ญ๐ ๐ฌ๐๐ฆ๐๐ง๐ ๐ข๐๐-๐ง๐โ๐ ๐ข๐ญ๐ ๐ก๐๐ค๐๐ซ๐๐ค ๐๐ญ๐ฎ ๐๐๐ฎ๐ค๐-๐ฆ๐๐ฅ๐ฎ, ๐๐๐ฎ๐ค๐ ๐๐ฌ๐ญ๐ฎ๐๐๐ง๐ญ๐ ๐ฌ๐ข๐ซ๐, ๐ฃ๐จ๐ฏ๐๐ง ๐ฌ๐ข๐ซ๐ ๐ง๐จ ๐๐ฆ๐ ๐ญ๐จ๐ฆ๐๐ค ๐๐ญ๐ฎ ๐ฅ๐๐๐๐ฅ๐ ๐ฌ๐จโ๐ ๐๐จ๐๐ซ ๐๐ซ๐๐ข๐ซ๐ฎ,โ Xefe Governu hateten.
Semana ida-neโe tomak, iha munisรญpiu hotu-hotu sei foti problema boโot ida-neโe nuneโe hotu-hotu bele kompriende katak bainhira ema la kuidadu ambiente maka ambiente sei estraga fali ema.
Programa atividade semana ida neโebรฉ Governu halaโo hosi loron 01 toโo loron 08 fulan Juรฑu iha kapitรกl Dรญli no munisรญpiu lima โ Aileu, Ainaro, Lautem, Manufahi no RAEOA ho vizita espesiรกl loron ida hosi Primeiru-Ministru no membru Governu bรก Illa Ataรบro.
Tema hodi selebra Loron Mundiรกl Oseanu 2025 maka โFurak Tebes! Tane aas buat neโebรฉ tane itaโ tema globรกl neโebรฉ fรณ-hanoin katak, nasaun hotu-hotu halo parte iha buat ida ne’ebรฉ boot liu no apelu ida bรก Governu hotu-hotu atu labele haluha Maravilla tasi nian.
Iha loron 2 fulan Juรฑu, Primeiru-Ministru sei dezloka bรก munisรญpiu Aileu hodi ofisialmente lansa serimรณnia ida simboliza kompromissu Governu nian bรก protesaun ambientรกl no dezenvolvimentu sustentรกvel.
Vizita bรก Aileu atu fรณ hanoin mรณs ba ema hotu katak Haโu-nia Tasi! Haโu-nia Timor! hahรบ iha foho sira no tun ba tasi no hosi tasi bรก foho sira.
Iha loron 3 Juรฑu, Primeiru-Ministru sei halo lansamentu bรก Galeria Arte iha Ar Livre no Murรกl Oseanu iha Palรกsiu Governu nia oin.
Iha semana tomak, Projetu Arte Oseanu iha eskola ne’ebรฉ lidera hosi Ministรฉriu Edukasaun sei hala’o iha nasaun tomak.
Aprezentasaun kulturรกl, karavana ho rรณ no dansa tradisionรกl ne’ebรฉ selebra patrimรณniu tasi nian sei hala’o iha munisรญpiu Ainaro, Baucau, Manufahi, Lautรฉm, RAEOA no iha Illa Ataรบro.
Joven Kampeaun bรก Ekonomia Azรบl, Gabinete Fronteiras Terrestres no Marรญtimas sei halaโo mรณs Workshop Poluisaun Plรกstiku Mariรฑu iha Ainaro, Manatuto, Lautem no RAEOA.
Iha loron 5 fulan-Juรฑu, Illa Ataรบro sei realiza atividade prinsipรกl oioin hodi marka Loron Mundiรกl Oseanu 2025, inklui introdusaun ba espรฉsie ikan foun sira ne’ebรฉ deskobre iha Baรญa Berau, iha ponta sรบl illa Ataรบro.
Tradisionรกl โ๐๐๐ซ๐ ๐๐๐ง๐๐ฎโ mรณs sei deklara iha aldeia Makili no Biqueli hodi promove jestaun peskas neโebรฉ sustentรกvel.
Atividade sira seluk inklui restaurasaun ekosistema ai-parapa iha Uaro-Ana hodi hametin reziliรฉnsia tasi-ibun no biodiversidade, lansamentu inisiativa Eskola Verde iha Uaro-Ana hodi promove edukasaun ambientรกl iha foin-saโe sira-nia leet, dezenvolvimentu Suco Verde iha Biqueli, integrasaun infraestrutura amigรกvel ba ambiente no prรกtika sustentรกvel, Formasaun ba Brigada Ambientรกl iha Suco Beloi atu envolve komunidade sira iha monitorizasaun no protesaun ambientรกl no lansamentu sistema desalinizasaun tasi-been iha Akrema no Fatuโu hodi hadiโa asesu bรก bee-moos iha illa neโe.
Atividade sira neโe hotu subliรฑa kompromisu Illa Ataรบro nian atu sai modelu ba konservasaun tasi no turizmu sustentรกvel ba Timor-Leste.
Iha loron 7 fulan-Juรฑu, desfile tasi (ocean parade) neโebรฉ lidera hosi governu sei halaโo iha Dรญli, hodi hasaโe konxiรฉnsia kona-bรก konservasaun tasi no hodi promove uzu sustentรกvel rekursu tasi.
Iha kalan, Tasi Fest, eventu ida neโebรฉ lidera hosi seitรณr privadu sei halaโo iha Dรญli hodi selebra Timor-Leste nia ligasaun kleโan ba tasi enkuantu promove turizmu mariรฑu sustentรกvel, ekonomia azรบl no indรบstria kreativu lokรกl sira.
Semana Mundiรกl Oseanu 2025 sei konklui ho Feira Turizmu Mariรฑu Ekonomia Azรบl iha loron 8 Juรฑu iha Sentru Konvensaun Dรญli, neโebรฉ hatudu divertimentu no barraka sira hosi parte interesada no emprezรกriu lokรกl neโebรฉ envolve iha setรณr turizmu mariรฑu iha Timor-Leste.
Atividade sira neโe hotu nakloke bรก pรบbliku no dezeรฑa atu involve eskola sira, foin-saโe, autoridade lokรกl, sosiedade sivรญl, parseiru dezenvolvimentu, seitรณr privadu no pรบbliku en-jerรกl.
Governu Timor-Leste konvida sidadaun no rezidente hotu-hotu atu partisipa ativamente iha Semana Mundiรกl Oseanu 2025 hodi hasaโe konxiรฉnsia, halo asaun koletiva no selebra ekosistema no biodiversidade tasi neโebรฉ รบniku iha nasaun neโe.
LINK facebook (Mรฉdia-GPM)